Tuin van Noord

De voormalige gevangenis aan de Noordsingel is een uniek complex in de stadsstructuur van Rotterdam en in de geschiedenis van het gevangeniswezen in Nederland. Het vrijkomen van het terrein, verrassend ruim in afmetingen en openheid, betekende een unieke kans om een nieuw stuk stad toe te voegen aan het dicht bebouwde Oude Noorden. Met een integraal masterplan van Atelier Quadrat en WDJArchitecten is het hermetische gevangeniscomplex getransformeerd tot ‘Tuin van Noord’: omsloten stadstuin, openbaar toegankelijk en via nieuwe poorten en doorgangen voor het eerst nauw verbonden met de omliggende wijk. En tegelijk met behoud van de kwaliteiten van haar verscholen karakter als ‘hortus conclusus’. De bestaande gebouwen, oorspronkelijk elk voor een specifieke functie ontworpen zijn behouden en ontdaan van latere aanbouwen. De oorspronkelijke opzet en architectuur van de gevangenis is zo weer herkenbaar. Doorbraken in een aantal verbindingsgangen zorgen er, met de doorbraken in de muur, voor dat het complex ‘doorwaadbaar’ wordt. Gesloopte bouwdelen zijn in de gevels overal nog herkenbaar aan een gestucte contour in lichtgrijze cementpleister. Wonen is de belangrijkste functie in Tuin van Noord. In de bestaande gebouwen is een rijk pallet van woningtypen en –groottes gerealiseerd. Eigentijds en comfortabel wonen is mogelijk gemaakt door een aantal krachtige maar gedoseerde ingrepen die lucht en licht brengen. Per woning is op de hoofdwoonverdieping(en) één forse opening in de van oorsprong erg gesloten gevels gemaakt, met een stoere staalconstructie en brede verdieping hoge aluminium schuifpuien. De ingrepen zijn steeds specifiek op gebouw en woningtype toegesneden maar behoren tot één familie. Bij de Cellenvleugels vormen de puien één grote doorgaande opgetilde serre die past bij de schaal van het gebouw en verwijst naar het oorspronkelijk collectieve karakter. De appartementen in het Huis van Bewaring hebben juist individuele kaders met Franse balkons. Aluminium zetwerkkaders rondom de serres, inclusief geïntegreerde zonwering, komen terug in de dakkapellen. Stalen kaders en aluminium puien en kozijnen zijn consequent in donkere kleuren uitgevoerd als contrast met de historische witte kozijnen. Het kenmerkende beeld met de overal aanwezige tralies blijft ook na de transformatie en bij het nieuwe woongebruik aanwezig. Door behoud van tralies op begane grond en bij het trappenhuis van het Huis van Bewaring, en op alle overige posities door een roedeverdeling in de aluminium kozijnen. Het oorspronkelijke Huis van Bewaring is deels gesloopt om ruimte te maken voor parkeervoorzieningen, waarmee de Tuin zelf het exclusieve domein is van voetganger en fietser. Boven de nieuwe parkeerplaats neemt een nieuwbouwvolume exact volgens de historische contour de plaats van het gesloopte gebouw in. De nieuwbouw bestaat uit kleine appartementen als aanvulling op het woonprogramma, ontsloten met een middengang en voorzien van loggia’s waaromheen de woonruimten zijn georganiseerd. De gevel is circulair uitgevoerd in hout en sluit in ritmiek van gevelopeningen nauw aan bij de strenge gevelindeling van de bestaande gebouwen. De nieuwbouw is een subtiele toevoeging aan de gelaagdheid van deze bijzondere historische plek die nu onderdeel is van het stedelijk leven in het Oude Noorden en haar onlosmakelijk verbindt met haar verleden.